Рэалізм.
Лічыцца, што рэалізм – праўдзівае, аб’ектыўнае адлюстраванне рэчаіснасці. Як стыль атрымаў распаўсюджванне ў другой палове 19стагоддзя.
Само слова вучням зразумела і нават у іх лексіконе даволі часта ўжываецца. Калі хто хоча сказаць, што кажа праўду, а не выдумляе, то ўжывае слова – «рэальна». А яшчэ гэтае слова ўжываюць тады, калі кажуць пра нешта дзіўнае і вартае ўвагі, але сапраўднае. Тое, што мела месца ў рэальнасці..
Да рэалістаў у мастацтве панавалі рамантыкі. Але натхнёныя імі рэвалюцыі стамілі еўрапейцаў. А хуткае прамысловае развіццё змяняла на вачах жыццё і спрыяла ўмацаванню ідэй прагматызму.
Прагматызм кажа: – добра тое, што карысна. І не варта шукаць жыццёвага сэнсу ў глыбінях духу. Як гэта рабілі рамантыкі.
Сітуацыя даволі падобная на цяперашнюю.
Толькі рэчаіснасць таго часу была не надта радасная і простая. І рэалісты сталі актыўна яе крытыкаваць. Імкнуцца паказваць не самы лепшы бок жыцця. Менавіта таму рэалізм таго часу называюць крытычным.
Не выключна, што раскрываючы цяжар суровых працоўных будняў народа, рэалісты празмерна захапляліся гэтым крытычным запалам. Вывучаючы мастацтва таго часу, бывае ствараецца ўражанне, што жыццё людзей ва ўмовах прамысловага развіцця не толькі не паляпшаецца, а наадварот, становіцца ўсё невыносней.
Гл. Жан Франсуа Міле.
У дачыненні да існавання рэалізму, як стылю мастацтва, заўсёды вяліся спрэчкі паміж спецыялістамі мастацтвазнаўцамі. Сэнс мастацтва ў стварэнні творцам мастацкага вобраза. Таму творчасць суб’ектыўна па сваёй прыродзе, а рэалізм прэтэндуе на адлюстраванне рэальнасці аб’ектыўна.
Зноў жа слова «праўдзівае». Лічыцца, што менавіта так рэалізм адлюстроўвае рэчаіснасць. А творчасць мастакоў іншых стыляў атрымліваецца выдумка і хлусня?
Калі кажуць аб праўдзівасці рэалізму, успамінаецца фрагмент фільма «А я іду, крочу па Маскве». Малады пачатковец, аўтар прыносіць рукапіс сваёй аповесці аб рамантыцы і гераізме камсамольскай моладзевай будоўлі. Яго сустракае, выдаючы сябе за крытыка, палацёр.
Яго вердыкт. Не пойдзе. Няма праўды жыцця. Распавядае сваю гісторыю.
Паехаў я ў Маскву. Зайшоў у краму. Потым заснуў на лаўцы. Прачынаюся. Гадзінніка няма. Паліто скралі. Драпавае!!!. Вось гэта сюжэт! Вось, праўда жыцця.
А між тым і кніга маладога аўтара, і сюжэт палацёра меў месца ў рэальнасці. Раскрыццём тэм гераізму і рамантыкі сацыялістычнага будаўніцтва займаўся сацыялістычны рэалізм, трэба сказаць, значна перабольшваючы. Калі ж сацыялізм перастаў існаваць разам з СССР, атрымалі распаўсюджванне сюжэты палацёраў.
Ды і зараз яны дамінуюць на тэлебачанні ў выглядзе крымінальных серыялаў.
Трэба яшчэ адзначыць, што мастацтва не толькі адлюстроўвае рэчаіснасць, але і фармуе яе. Змяняе. І на жаль: – Жыццё пераймае ня мастацтву, а дрэннаму тэлебачанню. (В. Ален)
Рэалізм 19 стагоддзя таксама некаторым чынам тэндэнцыйны. Мала хто з творцаў рэалістаў натхняўся ідэямі тэхнічнага прагрэсу, грандыёзнасцю зменаў у грамадскім жыцці. Іх больш хвалявалі страчаныя ілюзіі. Пераход ад рамантычных пошукаў і ілюзій арыстакратаў духу да матэрыялістычнага прагматычнага дэмакратызму.
Адзіным прыкметай рэалізму, які не аспрэчваецца, лічаць - падабенства на жыццё. Гэта значыць падобнасць на рэальнасць. Недапушчэнне перабольшанняў, містыкі, фантастыкі. Але хіба гэта можа быць тоесна адлюстраванню аб’ектыўнай рэальнасці. Хіба не падабенства на жыццё з’яўляецца галоўным патрабаваннем рэпартажаў, артыкулаў у сродках масавай інфармацыі, галоўная задача якіх маніпуляцыя думкамі людзей?
Найбольш уплывовымі сярод рэалістаў былі пісьменнікі. Але калі пісалі свае раманы, яны нават не задумваліся, што з’яўляюцца прадстаўнікамі крытычнага рэалізму.
Заканадаўцамі мод заўсёды былі французы. Але іх мы чапаць не будзем, таму што школьная праграма не знаёміць з іх творчасцю.
Нам добра вядомая руская літаратура. А гэты перыяд (маецца на ўвазе другая палова ХIХ стагоддзя) – вяршыня развіцця рускай культуры. Але хіба Дастаеўскі рэаліст? Нават шматслоўны і вялікі Талстой рэаліст не вельмі паслядоўны. Таму, што Талстой – богашукальнік і стваральнік сваёй маральнай дактрыны. Нельга назваць рэалізмам творчасць апошніх гадоў Тургенева, або «Чайку» Чэхава. Але несумненна, творчасць пісьменнікаў гэтай эпохі вызначае падабенства на жыццё. Прынамсі ў параўнанні з класіцыстамі або рамантыкамі.
На змену рэалізму як мастацкаму стылю прыйшоў імпрэсіянізм. Ці можна яго назваць рэалізмам?
Так ніхто яго не называе, але менавіта ён без тэндэнцыйнасці паказвае рэальнае жыццё горада.
Час рамантыкаў і духоўных шуканняў скончыўся. Людзі карыстаюцца выгодамі новай індустрыяльнай цывілізацыі. І ўсім тым, што можа даць гарадское жыццё.
Літаратура:
Затонскі Дз.У. – Еўрапейскі рэалізм XIX ст. Лініі і абліччы – 1984